‘దక్షిణాయనం’ దేవతలకు రాత్రి అనీ, ‘ఉత్తరాయణం’ వారికి పగలు అని చెప్పబడింది. దక్షిణాయనంలో ఆషాఢ శుద్ధ ఏకాదశి రోజున యోగనిద్రితుడైన విష్ణుమూర్తి ‘కార్తీక శుద్ధ ఏకాదశి’ రోజున మేలుకొంటాడట! అందుకే దీన్ని ‘ఉత్థాన ఏకాదశి’ అంటారు.

అనంతమైన కాలం భగవత్ స్వరూపం. ప్రాచీనులు కాలాన్ని నాలుగు ప్రమాణాలతో సూచించారు. మాస చతుర్థా...44సావన: సౌర చాంద్రో నాక్షత్ర ఇతి22 అని నిర్ణయ సింధులో పేర్కొబడింది. సావనము, సౌరము, చాంద్రము, నక్షత్రము ద్వారా గణించడం పరిపాటి. చైత్ర వైశాఖ మాసములు, ప్రతిపద విదియాది తిథులు చాంద్రమానం ప్రకారం లెక్కిస్తారు.

ఆ గందరగోళం పామును మరింత కంగారు పెట్టింది. అది జరజరా వచ్చి గాంధీ కూర్చున్న దుప్పట్లో దూరింది. గాంధీ అందరికీ కంగారు పడొద్దని సైగలు చేసి తన ప్రార్థన కొనసాగించాడు. కొద్దిసేపట్లోనే పాము నిశ్శబ్దంగా బయటకు వెళ్లిపోయింది. గాంధీ ప్రవర్తన గురించి ఆయనను ప్రశ్నించినపుడు ‘‘ఒక్క క్షణం నాకూ భయం వేసింది. అయితే వెంటనే సర్దుకున్నాను. పాము నన్ను కరచినా, దాన్ని కొట్టకుండా వదిలేయమనే చెప్పేవాడిని’’అన్నాడు.

వెంటనే యన జైలు హాస్పిటల్‌కు హెచ్చరిక పంపాడు. విషం కలిసిన రక్తాన్ని పిండేస్తే బాధ తగ్గుతుందని గాంధీకి తెలుసు. గాయం చేయడానికి అక్కడ పరిశుభ్రమైన కత్తి దొరకలేదు. తన నోటితో పీల్చి ఆ చెడు రక్తాన్ని గాంధీ బయటకు ఉమ్మాడు. నిజానికి చిగుళ్లవ్యాధితో వున్నవాళ్లు చెడు రక్తాన్ని నోటితో పీల్చడం చాలా ప్రమాదకరం. అది గాంధీకి తెలుసు. కానీ ఆయన ఆ నీగ్రో బాధ చూడలేకపోయాడు.